Het SCK en governance

SCK CEN: Rechter en partij

In december 2021 vraagt de federale regering het Studiecentrum voor kernenergie advies over kleine kernreactoren, ‘Small Modular Reactors’ of SMR’s. Natuurlijk vindt het SCK dat een goed idee. Meer nog, ze wil zo een kleine reactor zelf bouwen. Het SCK is niet alleen een wetenschappelijke instelling, het is ook exploitant van kernreactoren en is al jaren op zoek naar een doorstart. De bouw van een SMR zal voor werk zorgen voor het personeel en voor de uitstraling van de instelling. Het feit dat het SCK lid is van het Belgisch Nucleair Forum, dé lobbygroep van de nucleaire sector, spreekt boekdelen. Anders gezegd: over het nut van de bouw van een SMR is in ons land geen advies gevraagd aan een onafhankelijke instelling of aan een groep van multidisciplinaire deskundigen die voor- en nadelen van de SMR kan afwegen. Wel is het hoge woord gevoerd door het SCK, dat eigenbelangen heeft bij de bouw van haar SMR. Als er een prijs zou bestaan voor het belangenconflict van het jaar, dan weten we al naar wie de eerste prijs gaat. Je hebt in kernenergiedossiers geen open en rijk debat zoals we dat kennen in andere sectoren of dossiers. Een uitzondering was een advies van de Hoge Gezondheidsraad over kernenergie, maar dat werd onder meer door het SCK onmiddellijk als niet relevant gelabeld zodat er geen debat over was.

Een nieuw kenniscentrum?

Er is een eenvoudige oplossing. In de gezondheidszorg hebben we al twintig jaar het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). Deze instelling geeft onafhankelijk en deskundig advies over gezondheidskwesties. Voordien wogen de zorgverstrekkers en mutualiteiten heel zwaar op de besluitvorming, waarbij er uiteraard een belangenconflict was. Met het KCE hebben regering en samenleving een bron en platform van onafhankelijke en veelzijdige feiten en inzichten, nodig voor een goede besluitvorming.

Een soortgelijk kenniscentrum over kernenergie bekomt België het eenvoudigst door het SCK te splitsen in twee instellingen. De SCK-zetel in Brussel zou veranderen in een Kenniscentrum voor Nucleaire Vragen.  De SCK-vestiging in Mol is dan enkel exploitant van onderzoeksreactoren. De eerste instelling is net zoals het KCE onafhankelijk, de tweede is nucleair exploitant. De eerste kan uiteraard geen lid zijn van het Belgisch Nucleair Forum, de tweede wel. Het Onderzoeks- en Kenniscentrum zou bevoegd zijn op gebied van nucleaire veiligheid, stralingsbescherming, proliferatie en nucleair afval. De regering en overheidsinstanties zoals NIRAS en FANC zouden er studies bij kunnen bestellen.

Het middenveld

Bovendien zou ook het middenveld een belangrijker rol moeten spelen in deze debatten. Dat kan bijvoorbeeld door de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling systematisch te consulteren over deze vragen en ook de Hoge Gezondheidsraad erbij te betrekken. 

Openbaarheid van bestuur

Het statuut van het SCK CEN zou aangepast moeten worden. Nu is het een “Stichting van Openbaar Nut”, waardoor de instelling niet valt onder de wetgeving op gebied van openbaarheid van bestuur, terwijl die jaarlijks 80 miljoen euro overheidsgeld krijgt en de regering de leden van de raad van bestuur benoemt. Bovendien neemt de instelling beslissingen die duidelijk een politiek karakter hebben, bijvoorbeeld over de bouw van nieuwe reactoren. Het SCK CEN heeft dus een ambigu statuut: privé en gesloten, wat interessant is om bijvoorbeeld te vermijden om verantwoording tegenover de samenleving af te leggen, openbaar als er nood is aan nieuwe financiering. Vanuit democratisch vlak doet dat grote vragen rijzen. Het is dus meer dan tijd om dat statuut aan te passen, waarbij de onafhankelijkheid van het wetenschappelijk onderzoek uiteraard gegarandeerd blijft.

Het SCK CEN en de verspreiding van kernwapens

De SMR die het SCK wil bouwen, zou werken op speciale brandstof, MOX. Die bevat plutonium afkomstig van opwerking van bestraalde splijtstof. Dit betekent een nieuwe lancering van de plutoniumeconomie, terwijl België in 1993 besliste om het plutoniumpad te stoppen, onder meer wegens risico’s op gebied van nucleaire proliferatie. Het SCK geeft de rest van de wereld het signaal dat opwerking prima is, terwijl we weten dat deze technologie ook in een militair, nucleair programma gebruikt kan worden. Willen we nieuwe opwerkingsfabrieken in het Midden-Oosten? De terugkeer van het SCK naar het plutoniumpad werd genomen zonder advies van een externe instantie of externe experts op gebied van nucleaire proliferatie. Met het splitsen van het SCK in twee delen zou dat soort besluitvorming onmogelijk worden.