A

• Actiniden: dit zijn een serie van vijftien elementen met een atoomnummer van 89 tot en met 103. In de nucleaire sector zijn vooral uranium en plutonium belangrijk. Verder zijn er thorium, dat net als uranium in de aardkorts voorkomt, en de actinides neptunium, americium en curium, die bij nucleaire reacties gevormd worden . Alle actinides zijn radioactief.

B

• Belgonucleairen startte in 1973 een fabriek voor MOX-brandstof in Dessel. In het begin was de productie eerder beperkt. Vanaf 1986 tot 2006 produceerde het bedrijf op industriële schaal MOX-brandstof. Aandeelhouders van het bedrijf waren SCK•CEN en Electrabel–SUEZ.

• BWR (boiling water reactor) of  kokendwaterreactor  gebruikt water, dat als moderator dient en tevens voor de productie van stoom wordt gebruikt, die direct naar de turbine wordt geleid. Dit laatste in tegenstelling tot de PWR (pressurized water reactor) of drukwaterreactor waar zeer heet water onder hoge druk eerst in een warmtewisselaar stoom produceert.

• BR1 of Belgian Reactor 1 is de eerste kernreactor die het SCK CEN bouwde, in 1956. Het is een luchtgekoelde grafietreactor met een vermogen van 4MWth. De BR1 wordt onder meer gebruikt voor wetenschappelijke experimenten en voor de opleiding van experts.

• BR2: een onderzoeksreactor van het SCK CEN uit 1962. Hij speelt ook een rol in de productie van radio-isotopen voor medische en industriële toepassingen.

• BR3: een reactor van het SCK CEN uit 1962 die elektriciteit produceerde en waar de experts uit de Belgsiche elektriciteitssector ervaring opdeden. In 1987 werd hij buiten gebruik gesteld. De ontmanteling is aan de gang (laatste fase).

• Bestraalde kernbrandstof: brandstof voor kerncentrales die gebruikt is in een kerncentrale wordt aangeduid met de term bestraalde kernbrandstof. Hierin bevindt zich een breed scala aan elementen, want niet alleen de originele brandstof is nog gedeeltelijk aanwezig, ook de splijtingsproducten en elementen die ontstaan zijn uit aanwezige materialen door invangst van neutronen.

• Belgoprocess is een Belgische onderneming die zich bezighoudt met behandeling, conditionering, en tussentijdse opslag van radioactieve afvalstoffen, de ontmanteling van stilgelegde nucleaire installaties, de sanering van gecontamineerde gebouwen en terreinen, en de decontaminatie van materialen en structuren. Het bedrijf is gevestigd te Dessel en is een industriële dochteronderneming van NIRAS, de overheidsinstelling die in ons land het beheer van radioactief afval organiseert.

C

• Canvek: De Commissie van Advies voor de niet-verspreiding van kernwapens is belast met het uitbrengen van adviezen over nucleaire exportdossiers.

• Contracts for difference : In the energy world, contract for difference is a subsidy model in which both positive and negative deviations from a fixed reference price are paid out to the contractual partner.

D

• Denuclearisatie: beleid om te stoppen met alle vormen van burgerlijke en militaire kernenergie

• Doel: Plaats in Oost-Vlaanderen, nabij de Antwerpse Haven, waar 4 van de 7 kerncentrales werden gebouwd: Doel 1 (1975-2025), Doel 2 (1975-2025), Doel 3 (1982-2023), Doel 4 (1985-2035)

• Deleuze, Olivier:  (Sint-Joost-ten-Node, 18 december 1954) Is een Ecolo-politicus die Staatssecretaris voor Energie en duurzame ontwikkeling was tijdens de regering Verhofstadt I (1999-2003) en verantwoordelijk was voor de wet op de kernuitstap (31/01/2003)

E

• Eurochemic: In 1957 richtte een internationaal consortium van dertien OESO-landen in partnerschap met de privé-sector Eurochemic op, een bedrijf dat een “opwerkingsfabriek” in Dessel bouwde. Dit is een fabriek om gebruikte kernbrandstof te behandelen en die te scheiden in uranium, plutonium en afval. De installaties startten op in 1968 en stopten al in 1974. België nam de fabriek over en sommigen hoopten ze nog herop te starten, maar dat gebeurde niet. De sanering van de fabrieksterreinen gebeurt door Belgoprocess en staat zeer ver. De financiering van de opslag en de berging van het afval gebeurt door de Belgische Staat.

• Euratom: De Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (EGA), European Atomic Energy Community (EAEC) of kortweg Euratom, is een internationale organisatie met als doel het bevorderen van vreedzame toepassingen van kernenergie, opgericht in 1957. Het Verdrag van Lissabon, in werking getreden in 2009,  schaft de pijlerstructuur van de Europese Unie af, door de drie oude pijlers samen te voegen tot één rechtspersoon genaamd de “Europese Unie”. Enkel de Europese atoomgemeenschap, Euratom, blijft buiten deze nieuwe structuur. Op die manier blijft Euratom oo buiten de controle van het Europees parlement.

• EDF: staat voor Électricité de France. Het Franse staatsbedrijf is op alle terreinen van energie actief, van productie tot levering. Het heeft in Frankrijk 56 kernreactoren, gespreid over 18 sites. In 2022 was er een verlies van 17.9 miljard euro, op de eerste plaats te wijten aan het feit dat de beschikbaarheid van de nucleaire reactoren heel laag was (54%).

F

• FANC: Het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle of FANC is de Belgische toezichthouder voor de nucleaire sector. Het werd opgericht in het kader van de wet van 15 april 1994 met betrekking op de bescherming van de bevolking en van het leefmilieu tegen de uit ioniserende stralingen voortspruitende gevaren op het Belgische grondgebied. Het agentschap ressorteert onder de bevoegdheid van de Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken.

• Flamanville: de kerncentrale Flamanville beschikt over twee reactoren uit de jaren ’80. Een nieuwe reactor, van het type EPR, is in aanbouw. De inwerkingstelling was voorzien voor 2012, maar er is jaren vertraging. Men spreekt nu over midden 2024. De initiële kost was geraamd op 3,5 miljard euro maar het definitief kostenplaatje gaat naar 19 miljard euro.

G

• Grossi, Rafael Mariano: (Buenos Aires, 12 maart 1961) is een Argentijnse diplomaat. Hij is sinds 3 december 2019 directeur-generaal van het Internationaal Atoom Energie Agentschap (IAEA)

H

• Hades: HADES is het ondergrondse laboratorium op de SCK CEN-site in Mol. Hier voeren wetenschappers al 40 jaar onderzoek uit naar geologische berging van langlevend en/of hoogactief afval, 225 meter diep in de Boomse Klei. HADES valt onder beheer van EURIDICE, een economisch samenwerkingsverband tussen SCK CEN en Niras.

• Halfwaardetijd of halveringstijd is in de scheikunde en de kernfysica de tijd waarna van een oorspronkelijke hoeveelheid stof nog precies de helft over is.

• Hoogactief afval bestaat uit afval met een contactdosistempo van meer dan 2 Sievert per uur. Dat afval geeft warmte af. Het gaat onder meer om bestraalde kernbrandstof en splijtingsproducten van de opwerking van kernbrandstof.

• Hedera: Naam van het in 2024 opgerichte fonds ter vervanging van Synatom. Het fonds, genoemd naar een klimplant, moet de middelen bestemd voor de berging van radioactief afval dermate beheren dat het een jaarlijkse rente van minstens 3% haalt, teneinde de latere berging te kunnen financieren. Het fonds is verbonden aan het Agentschap van de Schuld.

I

• IRE : bedrijf actief in de secto van de nucleaire geneeskunde, meer bepaald de productie van radio-isotopen voor diagnostische en therapeutische doeleinden.

• Isotopen: Isotopen zijn atomen van hetzelfde chemische element, dus met hetzelfde aantal protonen, waarin de aantallen neutronen in de atoomkern verschillend zijn.

• IAEA: Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), opgericht in 1957, is een autonome organisatie van de Verenigde Naties  voor wetenschappelijke en technische samenwerking op het gebied van nucleaire technologie en het civiel gebruik daarvan. Het IAEA promoot het gebruik van kernenergie en moet er ook over waken dat er geen nucleaire proliferatie is.

• INES: De INES-schaal (International Nuclear and Radiological Event Scale, Internationale schaal van nucleaire gebeurtenissen) is een internationale schaal die toelaat de ernst van een gebeurtenis waarbij bronnen van ioniserende stralen betrokken zijn, gemakkelijker te situeren. De schaal gaat van nul tot zeven (‘zeer ernstig ongeval’, zoals de ongelukken in Fukushima en Tsjernobyl). 

• ITER: ITER is een fusiereactor in opbouw en staat voor International Thermonuclear Experimental Reactor, en is een project tussen de Europese Unie, Rusland, de VS, Japan, China, India en Zuid-Korea. ITER, moet aantonen dat kernfusie op aarde toe te passen is als energiebron. De reactor wordt in Cadarache in Zuid-Frankrijk gebouwd.   Critici merken echter ook iedere keer weer op dat kernfusie nog 50 jaar weg is. En altijd al 50 jaar in de toekomst lag.Het initiële budget was rond de 6 miljard dollar en wordt ondertussen geraamd tussen de 18 en 22 miljard dollar (er zijnook schattingen tot 45 miljard dollar).

K

• Kernwapens;  Een kernwapen (ook wel kernbom, atoombom of atoomwapen) is een type wapen dat gebruikmaakt van de energie die is opgeslagen in atoomkernen om een ontploffing te veroorzaken, in tegenstelling tot conventionele explosieven, die ontploffen door chemische reacties, waarbij de atoomkernen onveranderd blijven. Er wordt een onderscheid gemaakt naar werkingsmechanisme tussen kernwapens die uitsluitend gebruikmaken van kernsplijting in een nucleaire kettingreactie (met uranium of plutonium, ook wel A-bom genoemd) en kernwapens die ook gebruikmaken van kernfusie (waterstofbom, H-bom of thermonucleair wapen genoemd).

• Kernfusie: Kernfusie is in de natuurkunde het samensmelten van atoomkernen, waarbij uit twee atoomkernen een zwaardere atoomkern met een hoger atoomnummer wordt gevormd. Als lichte atomen zoals deuterium, een isotoop van waterstof, samensmelten, ontstaat helium. Bij die samensmelting van twee atoomkernen ontstaat dus een ander element. Bij die samensmelting komt energie vrij. De energie die de zon in de vorm van licht en andere straling uitzendt, wordt geleverd door kernfusie in de zon. Sommigen hopen om met kernfusie elektriciteit te kunnen produceren (zie ITER).

• Kernreactor en kerncentrale: Een kerncentrale is een elektriciteitscentrale die elektriciteit opwekt met de energie die vrijkomt bij kernsplijting. Een  kerncentrale kan bestaan uit één of meerdere kernreactoren. België beschikt over twee kerncentrales, in Doel en Tihange. Een kernreactor is een installatie waarin een nucleaire kettingreactie van kernsplijtingen plaatsvindt onder gecontroleerde en stabiele omstandigheden. Sommige kernreactoren zijn geconstrueerd om elektriciteit te produceren, andere voor wetenschappelijk onderzoek of voorstuwing van onderzeeërs.

• Een kweekreactor of broedreactor is een kernreactor die uit kernbrandstof kernenergie kan produceren, en ook nieuw splijtmateriaal kan maken.  De oudste ontwerpen voor kweekreactoren dateren uit de Tweede Wereldoorlog. Jarenlang was er bijzonder veel enthousiasme in de sector over deze technologie, maar gezien de vele problemen is de belangstelling zeer klein geworden. In Frankrijk is een grote kweekreactor opgestart, de Superphénix, maar deze is na verschillende storingen in 1998 gesloten om economische redenen. In Japan te Tsuruga staat de Monju-centrale, die al sinds de opening in 1994 wordt geplaagd door veiligheidsproblemen en technische mankementen, en in totaal niet meer dan een jaar in bedrijf is geweest (waarvan slechts zeer korte tijd daadwerkelijk energie aan het net werd geleverd). In het Duitse Kalkar werd een kweekreactor gebouwd, maar uiteindelijk nooit in gebruik genomen. Op de site is er nu hetpretpark “Wunderland Kalkar“.

• Kernsplijting is in de natuurkunde een proces waarbij een zware onstabiele atoomkern zich deelt of splijt in twee of meer lichtere kernen, waarbij aanzienlijke hoeveelheden energie vrijkomen. Dit principe wordt bijvoorbeeld toegepast om energie op te wekken in een kerncentrale en in kernwapens.

L

• La Hague : De site van La Hague omvat onder meer een weinige opwerkingsfabrieken in de wereld. Er werd bestraalde brandstof opgewerkt van onder meer Frankrijk, Japan, België, Duitsland en Zwitserland.

• Laagactief afval bestaat uit radioactief afval met een contactdosistempo (dosis waarbij iemand blootgesteld wordt bij aanraking) van minder dan 5 milliSievert per uur.

• Langlevend radioactief afval bevat stoffen die honderdduizenden jaren radioactief blijven.

• LCOE: Levelized Cost of Energy. Een methodiek om objectief de productiekost van nieuwe elektriciteitsproductieinstallaties met elkaar te vergelijken.

• LTO: Long Term Operation. Lange termijn uitbating, in de praktijk ‘levensduurverlenging’ na de aanvankelijke 40 jaar uitbating.

M

• MOX: MOX-brandstof (Mixed OXides) is een vorm van nucleaire splijtstof die uit meerdere oxiden van splijtbaar materiaal bestaat. Het is een mengsel van plutonium en natuurlijk uranium, opgewerkt uranium of verarmd uranium. MOX is een alternatief voor het laagverrijkt uranium dat in de meeste kernreactors wordt gebruikt.

• Myrrha is een belangrijk project van het SCK CEN. Het is een multifunctionele onderzoeksinstallatie (Multi-purpose hYbrid Research Reactor for High-tech Applications), met aan de basis een onderzoeksreactor aangedreven door een deeltjesversneller.  

• Minerva: de eerste fase in de bouw van Myrrha, met een lineaire versneller en een proton target facility (nog geen kernreactor).

• Meltdown of kernsmelting  is een ongeluk met een kernreactor waarbij de kern van de reactor oververhit raakt en brandstofelementen smelten. Dit gebeurt wanneer de reactorkern niet voldoende gekoeld wordt, een zogenaamd loss-of-coolant accident (LOCA). Een meltdown kan tot gevolg hebben dat radioactief materiaal vrijkomt en maakt de reactor onbruikbaar tot de kern is gerepareerd of vervangen. De bekendste meltdownincidenten zijn die van Tsjernobyl en Fukushima. Ook in andere landen waren er nucleaire meltdowns, onder meer in de VS, Zwitserland, Slovakije en Frankrijk.

• Middelactief afval bestaat uit afval met een contactdosistempo tussen 5 milliSievert en 2 Sievert per uur.

N

• Nuclear Forum : Het Belgisch Nucleair Forum verenigt het merendeel van de ondernemingen en instellingen die actief zijn in de verschillende toepassingen van kerntechnologie en telt volgens de website negen leden waaronder het SCK CEN, IRE, twee bedrijven in de sector van het transport van nucleaire materialen en engeneeringbedrijf Tractebel.

• NIRAS: Nationale Instelling voor RadioactieF Afval en Verrijkte splijtstoffen

• Het NEA is een intergouvernementeel agentschap binnen de OESO dat de lidstaten van de OESO bijstaat bij het gebruik van nucleaire energie (met civiele doeleinden).

• Nukespeak: de naam van een boek van Stephen Hilgartner, Richard C. Bell and Rory O’Connor uit 1982. Nukespeak is eufemistisch, misleidend en verhullend taalverbruik over nucleaire issues, zowel kernwapens als kernreactoren.

• Non-proliferatieverdrag, officieel het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens, is een verdrag dat het bezit van kernwapens probeert te beperken. Het is gebaseerd op drie pijlers: non-proliferatie, ontwapening en het recht om kernenergie voor vreedzame toepassingen te gebruiken. Het NPV is door 191 staten geratificeerd en trad op 5 maart 1970 in werking. Vier VN-leden hebben het verdrag nooit ondertekend: India, Pakistan en Israël (alle drie kernwapenstaten) en Zuid-Soedan. Noord-Korea heeft zich eruit teruggetrokken. Het NPV laat toe dat de vijf leden van de VN-veiligheidsraad, VS, Rusland, China, Frankrijk en het V.K., beschikken over kernwapens, maar bepaalt dat ze hun kernwapenmacht moeten afbouwen, wat niet gebeurt.

O

• Onderzoeksreactor; Een onderzoeksreactor is een kernreactor die niet is ontworpen voor de opwekking van energie, maar voor onderzoek. Soms produceert hij ook radionucliden voor medisch en industrieel gebruik. Bij het SCK CEN in Mol en in het Nederlandse Petten vind je onderzoeksreactoren.

P

• Plutonium:  in een kernreactor met als kernbrandstof verrijkt uranium wordt een deel van het uranium-238 omgezet in plutonium-239. Dit kan achteraf uit de bestraalde kernbrandstof bij het opwerken worden gewonnen. Plutonium-239 kan zo doelbewust geproduceerd worden voor gebruik voor een kernwapen, of een al dan niet gewenst nevenproduct zijn. Plutonium kan worden gemengd met uranium tot MOX-brandstof voor kernreactoren.

• PWR; Een drukwaterreactor (pressurized water reactor, PWR) is een type kernreactor dat water onder hoge druk gebruikt als koeling en als moderator. De reactor is na de Tweede Wereldoorlog in de VS ontworpen als aandrijving voor onderzeeboten. De kernreactoren in Tihange en Doel en in het Nederlandse Borssele zijn van het PWR-type.

• Proliferatie Nucleaire proliferatie is een term die gebruikt wordt voor de verspreiding van kernwapens, splijtbaar materiaal en op wapens toepasbare nucleaire technologie en informatie, naar landen die niet als “kernwapenstaten” erkend worden door het non-proliferatieverdrag.

• Peaceful nuclear explosions (PNEs): vreedzame kernexplosie zjn kernexplosies die worden gebruikt voor niet-militaire doeleinden, zoals het maken van kanalen, de aanleg van wegen en het creëren van kunstmatige havens. In België had de firma Savgaz in de jaren ’50 een plan om met deze techniek in de Kempen een ondergrondse opslagplaats voor aardgas te maken. Het plan werd in stilte afgevoerd. In de VS en de Sovjetunie werden wel PNE’s uitgevoerd, respectievelijk 28 en 239.

Q

• Queen Elisabeth’s: In 1983 organiseerde de Navo een grote oefening. In dat kader werd een toespraak voor de bevolking geschreven voor koninging Elisabeth die ze zou moeten lezen in het geval van een kernoorlog.

R

• Rosatom is het belangrijkste Russisch staatsbedrijf in de nucleaire sector, het is eigenlijk een structuur met meer dan 350 bedrijven en wetenschappelijke instellingen. Er werken meer dan 250.000 mensen. Rosatom is actief in alle nucleaire sectoren, zowel civiele als militaire. Het bedrijf voert uraniumbrandstof uit naar landen in de Europese Unie. Rosatom en EDF hebben sterke banden op industrieel en politiek vlak.

S

• Strike price; The strike price is a guaranteed price to be paid to wholesale generators of electricity. If the wholesale market price is less than the strike price, the generators receive a top-up. Importantly, if the wholesale price exceeds the strike price, generators pay back the difference.

• SCK: Studiecentrum voor Kernenergie

• Synatom is een Belgische onderneming die in het geheel van de splijtstofcyclus actief is. Synatom verzekert de bevoorrading van de Belgische kerncentrales met verrijkt uranium dat nodig is voor de fabricage van splijtstofelementen. Na het gebruik in de reactoren is SYNATOM verantwoordelijk voor het beheer op lange termijn van de bestraalde splijtstof.

• Shinkolobwe: plaats in Congo waar het bedrijf Union Minière (nu Umicore) gedurende decennia uraniumerts ontgon. Het erts werd onder meer gebruikt voor de productie van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, de eerste tientallen kernwapens van de VS en het VK na de Tweede Wereldoorlog en de kernwapens van Israël.

• SMR (small modular reactor) :dit zijn een categorie van voorgestelde kernreactoren die kleiner zijn dan conventionele kernreactoren, en een vermogen leveren van maximaal 300 MW_e  Hoewel er talrijke modellen in ontwikkeling zijn, is er anno 2023 nog geen enkele ‘Small Modular Reactor’ in serie geproduceerd. Een van de verst gevorderde projecten, het project Nuscale in de VS, werd, ondanks steun van de overheid, in november 2023 stopgezet.

T

• Treaty on the prohibition of nuclear weapons: of Het Verdrag inzake het verbod op kernwapens: dit is de eerste juridisch bindende internationale overeenkomst om kernwapens te verbieden, met als doel de totale eliminatie van deze wapens. Het verdrag werd ondertekend op 7 juli 2017, en trad in werking op 22 januari 2021. Zeventig landen hebben het al geratificeerd (januari 2024). Voor de landen die het verdrag ondertekenden maar geen kernwapens bezitten, verbiedt het verdrag de ontwikkeling, het testen, de productie, de opslag, het plaatsen, de overdracht, het gebruik en de dreiging van het gebruik van kernwapens, evenals het leveren van hulp en aanmoediging bij de verboden activiteiten. Voor staten met kernwapens voorziet het verdrag in een tijdgebonden kader voor onderhandelingen die moeten leiden tot de verifieerbare en onomkeerbare eliminatie van het kernwapenprogramma.

• Transmutatie: is een proces dat als doel heeft om langlevende radioactieve stoffen om te zetten in stoffen met een kortere levensduur”

• Tihange: Plaatse nabij Huy in de Provincie Luik waar 3 kerncentrales werden gebouwd. Tihange 1 (962 MW, 1975), Tihange 2 (1008 MW, 1983-2023) en Tihange 3 (1038 MW, 1985)

U

• uranium   Uranium of uraan is een scheikundig element met symbool U en atoomnummer 92. Het is het element met de hoogste atoommassa dat van nature op Aarde voorkomt. Natuurlijk uranium bestaat grotendeels uit de isotoop uranium-238 en voor 0,72% uit uranium-235. Bij verrijkt uranium is dit laatste percentage hoger, bij verarmd uranium lager.

V

• Verrijkt uranium is uranium met in verhouding meer 235U dan uranium zoals het van nature in uraniumerts voorkomt. Het bereiken van een hoger percentage uranium-235 wordt ‘verrijken’ genoemd. Natuurlijk uranium bestaat hoofdzakelijk uit uranium-238, een kleine fractie uranium-235 (²³⁵U), en sporen van uranium-234. Hiervan is alleen ²³⁵U splijtbaar. Voor het op gang houden van een kettingreactie is een grotere fractie ²³⁵U nodig dan in natuurlijk uranium wordt gevonden. ²³⁵U wordt toegepast in kernreactoren en in kernwapens. Voor kernenergie is uranium met een gehalte van 3 à 5 procent ²³⁵U voldoende. Voor kernwapens is een percentage ²³⁵U van minstens 20 nodig, maar is een percentage boven de 90 gewenst en gebruikelijk. Dergelijk hoog-verrijkt uranium wordt weapons grade uranium genoemd. Laagverijkt uranium heeft minder dan 20% 235uranium. Hoogverrijkt uranium heeft 20% of meer 235uranium. High-assay LEU (HALEU) heeft tussen de 5% en 20% 235uranium.

• Venus (Vulcan Experimental Nuclear Study) is een onderzoeksreactor bij het SCK uit 1964. Het is een ‘nulvermogen reactor’, met een vermogen van amper 500  Watt.

• Vulcain:  De Vulcain was een kleine kernreactor die bedoeld was om gebruikt te worden zowel in kerncentrales op het land als in grote zeeschepen. Het was een project van het SCK, Belgische bedrijven en het VK.

W

• WENRA of The Association of Regulators of Western Europe (WENRA) werd opgericht in 1999 en is de koepel van de nucleaire regulatoren in West-Europa (Zwitserland inbegrepen).

X

• Xenon is een scheikundig element met symbool Xe. Het is een kleurloos edelgas. Twee radioaxtieve isotopen worden gebruikt om geheim kernwapentesten op te sporen.   

Y

• Yellowcake … Uraniumerts word verwerkt tot yellowcake. Dit is een mengsel van voornamelijk uraniumoxiden. Het bevat 70 tot 90 gewichtsprocent (U₃O₈) en andere uraanverbindingen.

Z

• Zwaar water  is de benaming van dideuteriumoxide (D₂O of ²H₂O). Het is bekend als stof die bij de productie van waterstofbommen gebruikt wordt, en als neutronenmoderator in bepaalde typen kernreactoren.